Chris Blanckaert schreef voor PRO HOMEOPATHIA, de Belgische Patiëntenvereniging Homeopathie, een reeks met de titel "Een goede gezondheid begint bij goede levenshygiëne" die integraal op onze site gepubliceerd worden. Dit artikel over "stress" is het derde in de reeks.
Lees ook de andere artikels over goede levenshygiëne
Stress
Mens sana in corpore sano’ of ‘Een gezonde geest in een gezond lichaam’
is een gekende uitspraak. Vaak wordt ze geciteerd vanuit de visie dat sport of sportief bezig zijn, belangrijk is om ook op geestelijk vlak goed te presteren. In het artikel Gezond bewegen stonden we daar reeds bij stil. Maar er is meer!
Het citaat komt oorspronkelijk uit een van de Satiren (Satire X) van de Romeinse dichter Juvenalis. Hij beschrijft in zijn (satirisch) gedicht waar mensen voor ‘zouden moeten bidden’. Veel van wat wij wensen, zegt hij, is daarom nog niet goed voor ons. We moeten streven naar een gezond evenwicht.
Ook Hahnemann, de grondlegger van de klassieke Homeopathie, deelde deze visie. Hij pleit herhaaldelijk voor een soort preventieve geneeskunde en benadrukt het belang van een gezonde levensstijl en dus ook het vermijden of uitschakelen van ‘storende’ factoren of schadelijke stoffen.
In zijn spoor hebben we daarom in de voorbije Nieuwsbrieven reeds aandacht besteed aan gezonde voeding, beweging en slaap. Indachtig de opsomming in § 77 van het Organon - waarin gewaarschuwd wordt voor o.a. ziekten die ‘… komen door ongezonde overmatige inspanning van lichaam of geest, door constante verdrietelijkheden enz…’, willen we in deze bijdrage stilstaan bij stress en ontspanning.
Wat is stress
Het woordje stress wordt bijna spontaan negatief geïnterpreteerd: ‘stress is ongezond’. In wezen betekent het eigenlijk gewoon ‘spanning’. Het is een heel normale reactie die we in zekere mate nodig hebben om goed te functioneren. Dit is vooral duidelijk in (levens)bedreigende omstandigheden waar een vecht- of vlucht- (fight or flight) reactie noodzakelijk is.
Zodra we in een ‘gevaarlijke’ situatie belanden, geven onze hersenen een signaal af waardoor het hormoon adrenaline aangemaakt wordt. Dit veroorzaakt een kettingreactie: het hart gaat sneller kloppen, de ademhaling versnelt en spieren spannen zich. Hart en spieren krijgen meer zuurstofrijk bloed. De spijsvertering krijgt er echter minder en verloopt dus trager. Al die processen in het lichaam maken dat we optimaal kunnen inspelen op het gevaar.
We zijn alert en klaar om te reageren. Mocht de bedreigende situatie langer aanhouden, dan maakt ons lichaam ook nog cortisol aan, een hormoon dat ons een beperkte periode in staat van paraatheid houdt.
Van zodra het gevaar geweken is, komt alles weer langzaam tot rust, tenminste dat is de bedoeling. Wanneer een stressvolle situatie te lang aanhoudt, krijgt het lichaam niet altijd voldoende tijd om zich te herstellen en weer naar rustmodus te gaan. Bovendien reageert niet iedereen op dezelfde manier: sommige mensen zijn meer stressbestendig dan anderen of ze kunnen vlugger loslaten. Of stress schadelijk is, hangt bijgevolg ook af van de veerkracht, de rekbaarheid die iemand heeft.
Het kan een beetje vergeleken worden met een ballon. Naarmate er meer lucht in geblazen wordt, stijgt binnenin de druk en de ballon rekt uit. Sommige ballonnen rekken vlug en ver uit, andere zijn veel stugger en geven meer weerstand. Laat men de lucht ontsnappen, dan neemt de ballon weer zijn oorspronkelijke vorm aan. Blijft de druk echter (te) lange tijd (te) hoog, dan wordt de veerkracht kleiner. Na een tijdje blijft er alleen een uitgerekt, gerimpeld, slap ding over. Nog erger wordt het als de ballon tot over zijn grenzen wordt opgeblazen: een knal en gedaan met de pret… Het komt er dus op aan goed de grenzen te kennen en te respecteren.
Samengevat: stress is een heel normaal verschijnsel, een natuurlijke reactie van het lichaam. Een gezonde dosis stress daagt uit om te presteren, creatief te zijn, vooruit te gaan, te groeien... Of het een probleem wordt of schadelijk is, hangt af van heel wat factoren: draaglast versus draagkracht, de duur en/of intensiteit van de belasting, omgevingsfactoren enz.
Ongezonde stress
Stress op zich is dus een neutraal, normaal gezond gegeven op voorwaarde dat er een goed evenwicht is tussen spanning (stress) en ontspanning (rust). Dat evenwicht is helaas vaak zoek waardoor er een ongezond spanningsveld ontstaat en mensen ziek worden.
De verstoorde balans kan zich uiten in heel uiteenlopende reacties. Enerzijds zijn er lichamelijke klachten als: hoofdpijn, rugpijn, stijve nek en schouders, spijsverteringsstoornissen, maagpijn, hartkloppingen, overmatige transpiratie, vermoeidheid, slaapproblemen, duizeligheid enz. Daarnaast zijn er de meer mentale en/of emotionele symptomen als prikkelbaarheid, gevoelens van machteloosheid, nervositeit, besluitloosheid, concentratieproblemen …
Bovendien leidt dit alles vaak tot ongezonde gedragingen: overmatig alcohol of druggebruik, agressief gedrag, roken, vlucht in uitgaan, eten, snoepen en zo veel meer. Wanneer stress te lang aanhoudt heeft dit ook een weerslag op het immuunsysteem. De verhoogde cortisol tast namelijk de immuniteit aan waardoor we veel vatbaarder worden voor allerlei infecties en ziektes.
Toch moet hier voorzichtig mee omgesprongen worden. Het is niet altijd duidelijk wat oorzaak en wat gevolg is. Wanneer de bron van een (medisch) probleem niet direct aanwijsbaar is, wordt soms te licht ‘stress’ als boosdoener naar voor geschoven. Hoofdpijn bijvoorbeeld, kan een uiting zijn van stress en is dat ook vaak, maar er kan ook een andere oorzaak zijn en dan wordt hoofdpijn net een bron van stress…
Samen op zoek
Wie al enige tijd klachten heeft die stress gebonden lijken te zijn, kan daarmee zeker terecht bij de homeopaat. Een degelijke anamnese is nodig om ook andere oorzaken uit te sluiten. Daarnaast is hulp bij het opsporen van oorzaken van stress zeker welkom. Toch blijft het belangrijk om met juiste verwachtingen naar een consultatie te stappen. Homeopathie is geen ‘wondermiddel’. Wanneer negatieve spanning zich uit in bijvoorbeeld hartkloppingen, vermoeidheid, slaapproblemen… wordt al te gemakkelijk de vraag gesteld: ‘Zijn er geen bolletjes die helpen tegen al die kwalen of liever nog: één remedie die alles verhelpt?’
Maar zo werkt het niet! Homeopathie is een holistische geneeswijze. Daarom blijft het belangrijk eerst te kijken naar het totaalplaatje. Wat zijn oorzaken van stress? Waarin uit zich dat? Welke eigenschappen maar ook bijvoorbeeld welke (oude) ‘storingen’ spelen mee?
Een goede homeopathische remedie kan zeker ondersteunend werken maar zoals Hahneman reeds aangaf: de storende factoren moeten eerst zo veel mogelijk opgeruimd worden. En daar gaat deze reeks bijdragen doorheen de Nieuwsbrieven precies over: Wat kunnen we preventief doen maar ook, welke obstakels kunnen we zelf opruimen.
Oorzaken onderkennen
Stress wordt problematisch wanneer de draaglast groter is dan de draagkracht. Bij een te grote draaglast is er sprake van eisen en oorzaken buiten de persoon zelf. Dit kan gaan van alledaagse stresssituaties tot ingrijpende levensgebeurtenissen. Een drukke ochtend met kinderen die geen zin hebben om uit bed te springen, jengelen omdat ze die kleren echt niet aan willen, de kom met ontbijtgranen omstoten… maar wel op tijd op school of in de kribbe moeten zijn. Waarna bijna onvermijdelijk de ellenlange files volgen met toeterende chauffeurs die net die ochtend met het verkeerde been uit bed stapten. We hoeven het niet ver te zoeken. Uiteraard zijn er ook andere moeilijke situaties: een overlijden, een ongeval of heel ingrijpende gebeurtenissen zoals de aanslagen van 22 maart. Sommige zaken hebben we echt niet zelf in de hand.
Aan de andere kant is er onze draagkracht. Deze wordt voor een groot stuk bepaald door karakter en temperament maar ook opvoeding, ervaring, (al dan niet aangeleerde) vaardigheden spelen een rol. Eigenschappen die maken dat men kwetsbaarder is, zijn bijvoorbeeld perfectionisme, prestatiegerichtheid, groot verantwoordelijkheidsgevoel,… Een schoolvoorbeeld hiervan zijn zeker de vrouwen die naast een fulltime job, zich ook nog volledig verantwoordelijk voelen voor huishouden en opvoeding van de kinderen.
Ongezonde leef en werkgewoonten zoals verkeerde eetgewoonten, te veel koffie of alcohol, te weinig lichaamsbeweging en een tekort aan slaap en ontspanning kunnen de draagkracht verminderen. Maar ook een slechte organisatie van het werk, te veel werken en te weinig pauzes nemen, dragen bij. Hoeveel mensen zeggen niet dat ze op het werk ‘geen tijd hebben om te eten’ waarbij ze zich tussendoor te goed doen aan allerlei ‘opkikkertjes’ als suikerwafels, cola, snacks allerhande, afgewisseld met korte ‘rook’pauzes?
Grote schoonmaak
Er is veel dat we al of niet met de steun van anderen, kunnen doen om onze draagkracht te verbeteren. Vaardigheden als assertiviteit en conflicthantering kan men aanleren. Familieleden, vrienden, de homeopaat, een lifecoach of personal trainer… kunnen helpen om een betere structuur op te bouwen, realistische doelstellingen voor ogen te houden, anders om te gaan met moeilijke situaties enz.
Er zijn zo veel technieken, hulpmiddelen en coaches om te helpen stress uitlokkende factoren aan te pakken. Maar de eerste stap is niet altijd de gemakkelijkste. Toch kunnen ogenschijnlijk kleine technieken soms heel veel betekenen. Daarom willen we nog even kort aandacht besteden aan ‘hartcoherentie’
Hartcoherentie
In heel veel (oudere) culturen speelt het hart een cruciale rol. Bij ons in het westen hebben de hersenen/het brein meer en meer die leidinggevende functie overgenomen. Vaak wordt er van uitgegaan dat onze hersenen al de processen in ons lichaam regelen en besturen. Meer en meer komt men echter tot de vaststelling dat het hart meer signalen naar onze hersenen stuurt in plaats van andersom! Deze signalen oefenen zeer veel invloed uit op onze emoties en ook op de zogenaamd hogere hersenfuncties zoals begrip, focus, geheugen en probleemoplossing. Met andere woorden: ons hart en onze hersenen communiceren constant in beide richtingen met elkaar.
Wetenschappers van o.a. het Heartmath Instituut onderzoeken al geruime tijd het effect van hartritmepatronen en de invloed ervan op de werking van ons brein. Als we veel stress of negatieve emoties hebben wordt een chaotisch patroon zichtbaar. Dit heeft gevolgen voor onze hersenen, zoals beperkte mogelijkheden om helder te denken, herinneren, leren, redeneren en goede beslissingen te nemen. Het verklaart ook waarom we soms zo impulsief reageren als we onder druk staan.
Zijn we rustig en ontspannen of hebben we enkel positieve stress, dan krijgen we een meer coherent, stabiel, golvend patroon van het hartritme. Dat heeft het tegenovergestelde effect: het versterkt positieve gevoelens en emotionele stabiliteit. Een coherent hartritme levert dus niet alleen voordeel op voor lichaam en geest, het heeft ook een duidelijk effect op hoe we denken, voelen, presteren en interpreteren.
Lange tijd dacht men dat het hart altijd regelmatig slaat. Ondertussen werd duidelijk dat dit niet het geval is. Er zitten steeds verschillende tijdspannes tussen de hartslagen. Dit is volledig normaal, zelfs als het lichaam slaapt. Deze variatie in hartritme wordt HRV (heart rate variability) genoemd. Een relatief lage variatie in de hartslag in een bepaalde leeftijdsgroep kan een indicator zijn voor gezondheidsproblemen in de toekomst.
Door de gemiddelde hartslag elke seconde te meten en deze in een grafiek te zetten, ontstaat een bepaald patroon. Dat kan grillig en puntig zijn of vloeiend. Verder kan de lijn een hoge of een lage variatie tonen. In het algemeen zien we bij negatieve stress en emoties als boosheid, frustratie en onrust, hartritmepatronen die grillig en chaotisch zijn: de HRV toont dan onregelmatige lijnen met puntige pieken en dalen. Wetenschappers noemen dit een incoherent hartritmepatroon. In die periode wordt bloed nogal schoksgewijs door de aderen gepompt. Het lichaam functioneert dan minder goed en de organen werken slecht samen, zeker wanneer dit vaak en lang achter elkaar gebeurt.
Positieve emoties zoals waardering, tevredenheid, blijheid en liefde, net als ontspanning en rust geven een mooie, vloeiende, regelmatige lijn. Dit noemen we hartcoherentie. Coherent zijn weerspiegelt dat we ons beter voelen als onze hersenen en ons lichaam goed samenwerken en communiceren.
Hartcoherentie leren
Onze hartslag, hersengolven en ademhaling hebben allemaal een bepaald ritme. Bij hoge hartcoherentie communiceren ons brein, hart, zenuwstelsel en hormoonsysteem optimaal en dat is belangrijk om op alle domeinen goed te kunnen functioneren.
Het lijkt misschien allemaal heel complex en moeilijk maar er bestaan heel eenvoudige technieken om die coherentie te ontwikkelen en zo stress en de negatieve gevolgen ervan te verminderen en onder controle te houden. Heartmath ontwikkelde hiervoor eenvoudige technieken en hulpmiddelen. Door de lichamelijke effecten van stress te verminderen (HRV te verhogen) en dit door regelmatig te oefenen met coherentieverbeterende technieken, kan het zenuwstelsel versterkt worden en het natuurlijk herstelproces van het lichaam gestimuleerd.
Kernwoord daarbij is ‘ademhaling’. Rustig in en uitademen volgens een vast patroon en dit 3x per dag gedurende enkele minuten, doet wonderen. Een eenvoudige (en goedkope) app op smart of iphone maakt het oefenen nog eenvoudiger. Inademen terwijl het bolletje naar boven beweegt en uitademen wanneer en zo lang het bolletje daalt en je daar volledig op concentreren, zo eenvoudig is het.
Sceptisch? Twijfel of dat wel werkt?... Ga de uitdaging aan, probeer het (maar doe je het op tram of trein, val niet in slaap en vooral, vergeet niet af te stappen ).
Met dank aan Pura Vida (zie ook de bijdrage bij de lezing van Marc Smits, 2 april 2015)
Uw Brein Als Medicijn van dr. David Servan-Schreiber, (ISBN: 9789021554235, Uitgever: Kosmos Uitgevers, 2013)
Lees ook de andere artikels over goede levenshygiëne