Etherische oliën in de aromatherapie
Yolande Bal
Efficiëntie en veiligheid bij het gebruik van etherische oliën zijn enkel mogelijk met aandacht voor
- de botanisch juiste E.O.
- een onberispelijke zuivere kwaliteit
- het juiste gebruik
Weet dat er heel wat etherische oliën op de markt verkocht worden van zeer bedenkelijke kwaliteit en/of onvoldoende gedefinieerd als soort. Het zullen ook enkel de betere merken in apotheek en natuurvoedingswinkel zijn die u hierover een exacte informatie kunnen verstrekken.
Wat is een juiste etherische olie (E.O.)?
Zorg ervoor dat men u naast de bruikbare volksnaam zoals Eucalyptus, Lavendel, Sinaas… ook kan melden over exact welke E.O. het botanisch en biochemisch gaat, en over welk deel van de plant.
Onderstaande Etherische oliën dienen enkel als complementaire verzorging,
bovenop de voorgeschreven medicatie van de behandelende arts.
Gebruik ze nooit ter vervanging van hetvoorgeschrevene!
De exacte botanische soort
van de plant waaruit de E.O. wordt geëxtraheerdmoet op het flesje in het Latijn vermeld worden. Volksnamen zijn namelijk vaak te onnauwkeurig. De term lavendel bv. volstaat niet, omdat er verscheidene soorten lavendel bestaan, waaruit verschillende E.O. worden verkregen met verschillende inhoudsstoffen.
De volledige naam zal dus bestaan uit:
• het geslacht Vb : Lavandula
• de soortnaam Vb : vera, hybrida,…
• en soms de vari.teit Vb : abrialiskloon, fragrans,…
Samen geeft dat de exacte botanische soort "Lavendula hybrida abrialiskloon".
Het producerend orgaan
moet ook op ‘t etiket vermeld worden, want al zijn er soorten waarvan de hele plant gedistilleerd wordt, zoals bij Mentha piperata (pepermunt) of Rosmarinus off. (rozemarijn), zo zijn er ook andere soorten waarbij die verschillende E.O. produceren, naargelang het gedistilleerde deel van de plant, vb bladeren, twijgen, schors, bloemen,...
Een voorbeeld is de pomeransboom, Citrus aurantium var. amara, levert drie verschillende E.O., nl.:
By A. Barra - Own work, GFDL
• uit zijn bladeren: de E.O. petit grain
• uit zijn bloemen: de E.O. neroli
• uit de schil van zijn vruchten: de E.O. bittere sinaasappel
Deze drie etherische oli.n vertonen zeer grote verschillen op vlak van samenstelling, geur, therapeutische eigenschappen, prijs enz.
De biochemische specificiteit
moet eveneens vermeld worden, dit is het specifieke biochemische karakter van de plant. Zeg maar de scheikundige voetafdruk. Soms aangeduid met de afkorting c.t. van chemotype, soms met b.s. van biochemische specificiteit. Want wat zien we: dat éénzelfde plant verschillende E.O. met verschillende eigenschappen produceert, afhankelijk van zijn groeiplaats, het land, het klimaat, de hoogte, het seizoen,…
Bv.: de Rosmarinus officinalis (rozemarijn), produceert drie verschillende E.O. naargelang het land van groeien.
rosmarinus officinalis (bron wikimedia)
De Marokkaanse Rozemarijn bevat een hoog gehalte aan oxides(1,8-cineol), waardoor hij vooral op de bronchi (luchtpijpvertakkingen) en de longen werkt;
de Rozemarijn uit Frankrijk is rijk aan kamfer (20-30%) en bezit interessante eigenschappen voor het hart.
Op Corsica komen daar nog twee moleculen moleculen bij, nl. bornylacetaat en verbenon, die meer specifiek op lever en spijsverteringsstelsel inwerken.
Naargelang de groeiplaats vermeldt het etiket dus :
• Rosmarinus officinalis b.s. 1,8 cineol
• Rosmarinus officinalis b.s. Kamfer
• Rosmarinus officinalis b.s. bornylacetaat
Eis een onberispelijke zuivere kwaliteit.
Daar we onze etherische oli.n gebruiken voor therapeutische doeleinden, van zowel fysische als psychische aard, kunnen we ons enkel tevreden stellen met een absoluut onberispelijke kwaliteit:
niet versneden, gerectificeerd, gedeterpeneerd, vervalst of synthetisch van oorsprong, en verder de juiste extractiemethodes.
Vraag naar de betere merken in apotheek en natuurvoedingswinkel.
De E.O. moet onversneden zijn, want helaas komt het vaak voor dat een duurdere olie vermengd wordt met een goedkopere soort.
Zo wordt dennenolie aangevuld met terpentijn, rozenolie gemengd met palmarosa.
De E.O. mag niet gerectificeerd zijn, d.w.z.gereconstrueerd naar basisformule. Laten we dit even verduidelijken met voorbeelden: bij tijmolie wordt een bepaald gehalte aan thymol opgemeten, en als standaardformule gehandhaafd. Een oogst later is door natuurlijke redenen zoals klimaatschommelingen minder thymol aanwezig in de E.O., dan voegt men wel eens synthetische thymol toe, wat de zuiverheid ten nadele komt. Als bv. de E.O. van Eucalyptus niet voldoende 1,8-cineol bevat, dan voert men een herdestillatie van de E.O. uit om ze geconcentreerder aan eucalyptol (1,8-cineol) te maken. Het probleem is dat sommige werkzame bestanddelen echter oorspronkelijk als sporen in E.O. aanwezig zijn, en dat deze na herdistillatie volledig verdwenen zijn.
De E.O. mag niet ontdaan zijn van terpenen. Daar in de parfumindustrie terpenen als ballaststoffen en dus als waardeloos worden aanzien, worden ze uit de oli.n gehaald. De praktijk van de aromatherapie heeft echter aangetoond dat terpenen met eigenschappen als tonisch, anti-inflammatoir, atmosferische antiseptica,… wel degelijk hun nut hebben.
De juiste extractiemethodes zijn stoomdistillatie en koude persing.
Koude persing kan voor alle schillen van citrusvruchten daar deze zeer rijk is aan etherische oliën (citroen, sinaasappel, bergamot,…).
Stoomdistillatie is de extractiemethode voor al de andere E.O.
Hoed je voor extractie door middel van solventen. Dan worden de kruiden samen met oplosmiddelen als hexaan, benzeen, tolueen, aceton, petroleumether,… in een vat gedaan. Hierin lossen de E.O. op waardoor er een pasta ontstaat die de E.O. bevat. Deze wordt gewassen met alcohol en gefiltreerd. Na verdamping van de alcohol blijft de E.O. over. Het probleem bij deze methode is het hoge gehalte aan oplosmiddelen in het eindproduct. De E.O. afkomstig van een solvent-extractie draagt de naam ‘absolutum’, en kan onmogelijk een kwaliteitsvolle zuivere etherische olie genoemd worden.
Controle door gaschromatografie en massaspectrometrie. Door de combinatie van deze twee controlemethoden krijgt men en degelijk beeld van de E.O., haar samenstelling, haar extractie, haar zuiverheid, haar karakter enz.
In de apotheek vindt men degelijke kwalitatieve E.O. met het E.O.B.B.G.-label (Etherische Olie Botanisch en Biochemisch Gedefinieerd). In de natuurvoedingswinkel herken je een goede E.O. aan het biogarantie-label.
Het juiste gebruik van etherische oliën in de aromatherapie
Het gebruik van E.O. is gelinkt aan de biochemische samenstelling en de aard van die bepaalde olie, en is uiteraard voor iedere E.O. verschillend. Het is van groot belang om de specifieke gebruikswijze en dosis van iedere E.O. goed te overdenken. Weet dat E.O. heel krachtige stoffen zijn en dat het over het algemeen niet nodig is om grote hoeveelheden te gebruiken. De gebruiksmethoden kunnen onderverdeeld worden in de verstuiving, het gebruik op de huid en de orale weg.
1. Verstuiven of vernevelen
E.O. zijn aromatische producten en de meeste lenen zich uitermate goed voor verstuiving of verneveling in de lucht. Het is een toepassing die veel positieve resultaten oplevert, bij zowel lichamelijk luchtwegen-aandoeningen zoals verkoudheid, hoest, bronchitis, sinusitis, enz.; als psychische, zoals benauwdheid, zenuwkuchje, enz.
Druppelmethode
Doe enkele druppeltjes E.O. op een zakdoek, en leg deze in de buurt van je luchtwegen. De E.O. vindt dan onmiddellijk haar weg en kan therapeutisch werken. Dit is heel eenvoudige EHBO en toch effectieve methode, vooral bij acute gevallen, bv.:
• Eucalyptus radiata op sjaal bij eerste keelkriebels
• Ravintsara op zakdoek bij griepgevoel
• Grove den op zakdoek bij bezoek aan zieke
Maar er kunnen ook enkele druppels E.O. op deurmat, stofzuigerfilter, cv-waterbakje, toilet-rolletje, hoofdkussen, sjaal …
Inhalatie
Hier gaan we de E.O. in water brengen dat verdampt en zo de E.O. met zich mee neemt. Breng hiervoor 10 druppels E.O. enkelvoudig of in synergie met andere E.O. in een potje waarin heet water is en laat dit een uurtje op kamer verdampen. Er bestaan verschillende inhalators op de markt, de ene werkt door eenvoudig zelf heet water in te brengen, anderen die elektrisch werken laten het water verdampen via ionisatie (met of zonder sfeerlichtjes).
Bij ernstige neusverkoudheid kan men ook boven een kommetje met heet water en E.O. van bv. Eucalyptus radiata inhaleren om zo de luchtwegen vrij te maken. Blijf na deze handeling wel nog 2 uurtjes binnen.
Verneveling
Het verstuiven van E.O. is absoluut één van, zoniet de sterkste methode die de aromatherapie te bieden heeft. Ze is heel efficiënt, werkt diep en kan zowel voor acute als chronische doeleinden gebruikt worden. De verstuiving gebeurt met behulp van een speciaal ontworpen verstuiver die de E.O.’s niet opwarmt en ze ook niet met water vermengt, maar haar aromatische moleculen door eenvoudige luchtverplaatsing verstuift tot een wolkje. Hierdoor kunnen de E.O.’s integraal, dus als totum-molecule, via de luchtwegen opgenomen worden.
Een verstuiver werkt elektrisch en men heeft twee verschillende types:
De ene wordt na het ingieten van enkele ml E.O., 15 minuten aangezet. Dit 3 x daags bij lichtere doeleinden (bv. luchtontsmetting, relaxatie, zuivering van de ruimte…) en om de 2 uur in ernstige gevallen (bv. griep, sinusitis, bronchitis…).
De andere werkt via ventilatie. Hier gaat men 3 x daags een tiental druppels op bijgevoegd cartouche brengen die zich voor de ventilator bevindt. Dit systeem kan gerust de hele dag of nacht blijven werken.
2. Op de huid
Ook de huid-methode is heel geschikt bij luchtwegenproblemen. De meeste E.O. dienen we in een drager aan te lengen om ze zo op borst en schouders aan te brengen. De E.O. worden door de lichaamswarmte beetje bij beetje opgewarmd en vrijgegeven, en door deze zachte vorm van verdamping meteen ingeademd.
Het grote voordeel hiervan is dat de luchtwegen gedurende een langere tijd, bv. een hele nacht, gezuiverd worden. Dit resulteert in en vrije neus, een diepere ademhaling…
Onverdund op de huid
Slechts enkele E.O. kunnen rechtstreeks en onverdund op de huid aangebracht worden. Het is een methode die heel geschikt is voor acute gevallen, en gaat steeds over het aanbrengen van enkele druppels puur op de huid. Dit voor een korte periode van enkele dagen, bv.:
• Lavendel bij wondjes in‘t algemeen, jeuk en onrust
• Ravintsara op koortsblaasjes
Breng E.O. puur, dus onverdund, enkel op de huid als goed doordachte handeling, en vermijd absoluut contact met de ogen.
Baden
Verdunning met een draagolie.
Andere E.O. kunnen op de huid aangebracht worden na verdunning met een draagolie.
Men verkrijgt dan een samenstelling van een neutrale olie met E.O., deze valt onder de noemer verzorgingsolie of massageolie, ongeacht of je er mee masseert of ze enkel gebruikt als huidvriendelijke applicatie.
Draagoliën, of ook basisoliën genoemd, zijn plantaardige oliën die door eerste koude persing worden verkregen uit noten, pitten, zaden.
Goede draagoli.n zijn : amandelolie, jojobaolie, macadamia-olie, tarwekiemolie, enz. ieder met zijn eigen kwaliteiten.
Aan de draag- of basisoli.n worden dus de E.O. toegevoegd en verkrijgt men een verzorgingsolie en/of massageolie waarmee men een uitstekende absorptie van de aromatische stoffen kan bekomen.
De hoeveelheid E.O. in de draagolie is afhankelijk van de aard van de E.O., van het therapeutische doel en van het lichaamsdeel waarvoor men een massageolie bereidt.
Dit percentage varieert van 0,5 % tot 10 %
Toepassingen en verdunningen bij gebruik van draagolie
• 0,5 . 1 % E.O.
is geschikt voor baby’s en kleuters
• 1 . 3 % E.O.
is geschikt voor jonge kinderen
• 3 . 5 % E.O.
is ideaal voor een lichaamsolie
Dus: vanaf 3 jaar: 1 %, vanaf 6 jaar: 2 %, vanaf 9 jaar: 3%. Dat is het max. voor alle leeftijden, 5% voor volwassenen.
• 5 % E.O.
als massageolie (volwassenen) voor borst, nek en schouders, of als voeten-massageolie.
• 5 . 10% E.O’s
is behoorlijk veel en gebruiken we enkel voor heel sterke medicinale mengsels.
Tenslotte zijn sommige E.O. totaal ongeschikt voor gebruik op de huid:
Voorbeelden hiervan zijn Kaneel, Kurkuma, Winterbonenkruid.
Niets is meer ontspannend dan een zalig bad! Laat deze methode dan ook gerust de therapieën bij luchtwegenproblemen ondersteunen door Etherische oliën en hun bereidingen aan het badwater toe te voegen.
Door Etherische oliën te gebruiken in baden maak je een combinatie van de inhalatie-, en de huidmethode. Hierdoor geven E.O.’s in baden een diepere ademhaling en werken ze doeltreffend bij verkoudheden, koude rillingen, hoesten,…
Gebruik en draagers:
• Draagolie
Meng 7 druppels E.O. in een plantaardige draagolie en gebruik deze als badolie. Ook één van bovengenoemde massage- en verzorgingsoliën kunnen zo als degelijke badolie gebruikt worden.
• Melk of room
Maak een instant-badmelk door 20 ml melk of room in een glas te doen en hier 7 druppels E.O. aan toe te voegen.
• Neutraal product
Breng in een neutrale douchegel of badcrème net voor het baden 7 druppels E.O. per bad. Bij je favoriete badproduct kan desgewenst ook enkele druppels E.O. aan toegevoegd worden.
Tips:
Maak je badmengsel steeds net voor het baden en per badportie.
Je kan de E.O. enkelvoudig, maar ook in synergie met elkaar gebruiken, de 7 druppels zijn wel steeds een totaal. Gaat het om heel huidvriendelijke E.O. kan je natuurlijk meer druppels gebruiken.
Inname
Sommige E.O. kunnen ook ingenomen worden. Dit kan door enkele druppels op een neutrale tablet, een suikertje of in een lepel honing te brengen. Ook als je siropen samenstelt kan je hierin E.O. verwerken, bv. hoestsiroop, afweer-verhogende siroop, griep-siroop…
Zorg er voor dat de maximum dagdosis van 6 druppels per dag (bv. 2 dr, 3 x daags) nooit overschreden wordt. Geef nooit E.O. op orale wijze aan kinderen onder de 12 jaar. Bekijk ook steeds goed of de E.O. wel geschikt is voor inname.
Weetje:
• bij lichamelijk ongemak, buikpijn, spierpijn of reumatisch aandoeningen is vooral de huidmethode zeer efficiënt en aanbevolen.
• bij psychische ongemakken, zoals onrust, opvliegendheid en storende emoties, is de verstuivings-methode meer geschikt.
Wellnessmassage
Niets is zo relaxerend als een goede massage. Zelf een massageolie maken, doen we door een hoeveelheid E.O. in een P.O. te brengen. Zie hierboven over het gebruik van E.O. op de huid en in draagolie.
Aromatherapie in in sauna en stoomcabine
Verrijk het saunagebeuren met aromatherapie door in het vernevelingswater van sauna en stoomcabine E.O.’s te doen. Hiervoor komen zowel alle bovenstaande enkelvoudige E.O.’s, als alle genoemde synergieën in aanmerking.
Gebruik: breng 10 druppels Essentiële Olie in het vernevelingswater van sauna en stoomcabine. Vraag eventueel aan de fabrikant of jou type sauna/stoomcabine hiervoor geschikt is, en eventueel waarin de E.O. mag gebracht worden.
Voorbeelden orale inname:
Antiviraal middel bij griep: 1 dr. E.O. Ravintsara in koffielepel honing, 3 x daags.
Natuurlijk antibioticum: 1 dr. E.O. Echte Tijm en 6 dr E.O. Citroen in 2 soeplepels honing brengen, en deze gedurende de hele dag beetje bij beetje opsnoepen.
Hoestsiroop voor volwassenen: bestaande bereiding met extra E.O. van Eucalyptus globulus, Mirte en Niaouli.
Hoestsiroop voor kinderen vanaf 12 jaar: bestaande bereiding met extra E.O. van Eucalyptus radiata en/of Grove den.